Dự thảo Văn kiện Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XI nhận định, thời gian tới, cách mạng công nghiệp 4.0, khởi nghiệp sáng tạo là một xu thế lớn. Cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại cả cơ hội và thách thức; giới trẻ cần làm gì để nắm bắt cơ hội này và vượt qua những thách thức?
Bài 1: Loay hoay với 4.0
Theo nhiều chuyên gia, phần đông bạn trẻ và doanh nghiệp Việt Nam chưa thực sự hiểu rõ bản chất và đang loay hoay không biết làm gì để chủ động đón nhận cách mạng 4.0.
Chưa hiểu rõ bản chất
Tại Việt Nam, chỉ trong năm 2017, đã xuất hiện nhiều startup hoạt động trong các lĩnh vực liên quan đến công nghệ 4.0 và gặt hái những thành công vượt bậc như: Kybernetwork thu hút 60 triệu đô la Mỹ vốn đầu tư chỉ trong một ngày thông qua việc phát hành đồng tiền điện tử; Topica trở thành Tổ hợp công nghệ giáo dục lớn nhất Đông Nam Á với việc mở rộng hoạt động tới Philippines, Indonesia và Thái Lan; Vicare trở thành doanh nghiệp lớn nhất trong lĩnh vực công nghệ y tế với việc cung cấp dữ liệu về y tế cho cả người khám bệnh và các cơ sở khám chữa bệnh.
Có thể thấy, thế giới và bản thân Việt Nam đang thay đổi không ngừng, đòi hỏi các doanh nghiệp, tổ chức có quy mô cũng như doanh nghiệp nhỏ và vừa phải liên tục thích ứng, phát huy tính năng động, đổi mới, sáng tạo.
Anh Nguyễn Hữu Hải (Viện Hàn lâm Khoa học Công nghệ Việt Nam) là một trong những người nghiên cứu đầu ngành về công nghệ thông tin tại Việt Nam. Anh và các đồng nghiệp nhận thấy xu thế tất yếu của cách mạng công nghiệp 4.0 nên chủ động nghiên cứu cái mới để đón đầu. Trong 5 năm trở lại đây, anh Hải và nhóm đồng nghiệp tập trung nghiên cứu về các công nghệ mới, là những công nghệ trọng yếu trong cách mạng công nghiệp 4.0, như: Điện toán đám mây, dữ liệu lớn, thực tại ảo, trí tuệ nhân tạo,…
Mới đây nhất, nhóm nghiên cứu của anh Hải cho ra đời công trình: Nền tảng phát triển giáo dục Open Classroom, nhằm cung cấp một môi trường giáo dục trực tuyến chất lượng cao với các bài học trực quan, các phòng thí nghiệm ảo tương tác sống động. Công trình vừa đạt giải cao nhất tại cuộc thi Tri thức trẻ vì giáo dục năm 2017 do T.Ư Đoàn, Bộ GD&ĐT tổ chức. Nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân đánh giá rất cao về công trình này, bởi tính mới, đặc biệt là việc sử dụng những công nghệ rất mới phù hợp với xu thế của cách mạng công nghiệp 4.0.
Mặc dù đã nỗ lực chủ động đón đầu và bước đầu có những sản phẩm sử dụng những công
nghệ rất mới nhưng nhìn nhận ở cục diện chung, anh Hải cho rằng, Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn bắt đầu bước vào cách mạng công nghiệp 4.0. Và phần lớn giới trẻ, doanh nghiệp Việt vẫn chưa hiểu rõ bản chất, những tác động to lớn của cuộc cách mạng này đối với loài người.“Đây là cuộc cách mạng tất yếu phải xảy ra.Dù muốn hay không, loài người cũng phải đón nhận nó. Tất nhiên, đó là cuộc cách mạng mang đến sự đổi thay rất lớn, với những công nghệ tiên tiến bậc nhất như: Trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, thực tại ảo… Sự đổi thay đó đòi hỏi con người cũng phải là những cá nhân xuất sắc. Vì thế để chủ động đón nhận và làm chủ 4.0, các bạn trẻ cần nỗ lực học tập, trau dồi hoàn thiện mình trở thành những con người có phông kiến thức sâu, rộng. Ngoài kiến thức trên trường lớp, cần trau dồi kỹ năng sống, hiểu biết về khoa học, công nghệ, xã hội”, anh Hải nhắn nhủ các bạn trẻ.
Chưa hình thành thị trường tuyển dụng 4.0
Cùng quan điểm, anh Đào Xuân Hoàng (1 trong 10 gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu năm 2016), CEO Monkey Junior – ứng dụng dạy tiếng Anh cho trẻ em từng đạt giải Nhất cuộc thi sáng kiến toàn cầu tại Mỹ, cho rằng, mặc dù truyền thông nói rất nhiều về cách mạng công nghiệp 4.0 nhưng thực tế, nhiều bạn trẻ cũng như doanh nghiệp Việt chưa thực sự hiểu về nó. Anh Hoàng cũng thẳng thắn thừa nhận, mặc dù là một startup của một công ty về phần mềm ứng dụng đã chinh phục được hơn 3 triệu người dùng trong nước và thế giới nhưng bản thân công ty anh vẫn chưa làm gì liên quan đến 4.0. Anh Hoàng và các cộng sự đang nghiên cứu và học hỏi ở các công ty lớn trên thế giới nhằm cho ra đời công nghệ mới, sẵn sàng đón nhận cuộc cách mạng 4.0. “Chúng tôi đang nghiên cứu công nghệ chuyên sâu liên quan đến xử lý dữ liệu người dùng; tối ưu hóa hệ thống, cá nhân hóa người dùng.Những công nghệ này hoàn toàn mới mẻ”, anh Hoàng cho biết.
Anh Hoàng cho rằng, để chủ động đón nhận cách mạng công nghiệp 4.0, không nên quá sốt sắng chạy theo những lời hô hào mà hãy làm tốt nhất công việc hiện tại của mình, tích lũy kiến thức, đi theo trình tự chứ không “nhảy cóc”. “Với doanh nghiệp hãy cố gắng sống sót và phát triển cái đã. Bởi thực tế, tôi thấy nhiều startup vẫn đang loay hoay không biết phát triển sản phẩm theo hướng nào, nguồn thu ở đâu, cách kiếm tiền ra sao…”, anh Hoàng nói.
Anh Phan Viết Hoàn, Chủ tịch Hội đồng quản trị nền tảng tuyển dụng trực tuyến Mywork nhận định: “Giờ công nghệ thông tin đã trở thành công nghệ nền tảng và nhân lực làm việc trong lĩnh vực này được trả lương rất tốt. Theo tôi, các bạn trẻ cần nhìn nhận cách mạng công nghiệp 4.0 tiến triển theo chiều hướng đó. Chúng ta nên giành thời gian để học mở rộng kiến thức, đặc biệt là tìm hiểu chuyên sâu về một ứng dụng công nghệ mới. Các bạn sẽ có nhiều lợi thế về công việc, thu nhập cũng như cơ hội thăng tiến trong tương lai”.
Hơn 6 năm hoạt động trong lĩnh vực tuyển dụng việc làm, anh Hoàn cho biết, nhu cầu tìm việc của bạn trẻ có xu hướng thay đổi. Cách đây khoảng 5 năm, khối lượng công việc bạn trẻ tìm kiếm chủ yếu liên quan đến kế toán và nhân viên văn phòng.Thời gian gần đây, nhu cầu tìm việc của bạn trẻ thiên về các công việc liên quan đến công nghệ, đòi hỏi trình độ, kinh nghiệm làm việc.Những doanh nghiệp tuyển nhân sự làm công việc liên quan đến 4.0 vẫn còn rất hiếm hoi. Và những người thực sự có tri thức về lĩnh vực này rất ít ỏi. Cả cung và cầu còn khiêm tốn, vì vậy, chưa hình thành trị trường tuyển dụng liên quan đến 4.0.
Anh Hoàn cho biết thêm, bản thân doanh nghiệp của anh cũng đang nghiên cứu và bắt đầu có một vài dự án triển khai ứng dụng công nghệ mới, như công nghệ Blockchain vào tuyển dụng.
Bài 2: “Chìa khóa” làm chủ vận mệnh
“Để trở thành một người trẻ làm chủ vận mệnh của mình và làm chủ công nghệ trong thời đại công nghiệp 4.0, theo tôi người trẻ cần được trang bị 3 điều quan trọng, gồm: Tư duy tốt về sáng tạo và phản biện, có ngoại ngữ và tự do học thuật”…
Thanh niên 4.0
Nếu như trước đây, giới trẻ luôn đi đầu trong việc chống lại quân thù trong mỗi cuộc xâm lăng của giặc ngoại bang; tre, gậy, thuổng, giáo, mác… là công cụ để những người trẻ giữ làng, giữ nước. Tôi tạm gọi đó là thế hệ thanh niên người Việt phiên bản 1.0. Rồi đến thời hiện đại, khi Việt Nam phải chống chọi với các đế quốc hùng hậu nhất của thế giới, người trẻ đánh đuổi thực dân Pháp, phát xít Nhật, đế quốc Mỹ… Những người trẻ xung trận này tiêu biểu cho một thế hệ thanh niên có thể gọi là phiên bản 2.0.
Khi hòa bình lập lại, cũng những người trẻ đi đầu trong công cuộc khai hoang, khẩn đất, đến các vùng kinh tế mới. Họ đi đầu trong các phong trào làm kinh tế, mới đây thôi, họ là những người hăng hái trong phong trào khởi nghiệp (start-up) sôi nổi từ Bắc chí Nam. Những người trẻ với ý chí chống giặc đói, diệt giặc nghèo, quyết làm giàu, cũng không kém nghĩa khí của những chàng nghĩa binh trong đoàn quân Tây Sơn rượt đuổi quân Thanh, hay đoàn quân Tây Tiến trong thơ Quang Dũng năm nào. Tôi gọi họ là những thanh niên Việt phiên bản 3.0.
Nhưng với sự phát triển không ngừng và đáng kinh ngạc của khoa học công nghệ, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông, thế giới trở nên nhỏ bé bởi những công cụ truyền thông mới. Những người trẻ trên toàn cầu đang là những nhà sáng tạo công nghệ làm thay đổi thế giới, kết nối tiện lợi hơn. Đơn cử, mạng xã hội đã nối kết con người một cách nhanh chóng và dễ dàng hơn. Trong bối cảnh đó, người trẻ Việt cần đứng trước một cuộc vặn mình để tiến lên một phiên bản mới, mà tôi gọi là 4.0. Thanh niên thế hệ 4.0 là những người làm chủ khoa học, công nghệ để làm thay đổi vận mệnh của mình và giúp ích cho cuộc sống của những người xung quanh theo hướng tích cực hơn. Họ canh tác trên mảnh đất công nghệ, sản xuất ra những sản phẩm công nghệ sáng tạo để bán ra cho thế giới.
Dẫn dắt người trẻ ra sao?
Ở thời đại 4.0, công tác tập hợp thanh niên có lẽ cần có những thay đổi. Không có một cách giải cố định cho nhiều bài toán khác nhau, cũng tương tự không thể áp dụng một phương pháp tập hợp thanh niên ở mọi thời kỳ. Cần phải hiểu bản chất của một số sự thay đổi của đời sống xã hội, từ đó mới tiếp cận đúng đến thanh niên. Dựa trên tinh thần đó, tố chất nào người trẻ cần có và Đoàn thanh niên có thể làm gì là các vấn đề cốt lõi cần tìm lời giải.
Để trở thành một người trẻ làm chủ vận mệnh của mình và làm chủ công nghệ trong thời đại công nghiệp 4.0, có nhiều yếu tố cần phải hội tụ ở người trẻ. Tuy nhiên, theo tôi người trẻ cần được trang bị 3 điều quan trọng, gồm: Tư duy tốt về sáng tạo và phản biện, có ngoại ngữ và tự do học thuật.
Về tư duy sáng tạo và tư duy phản biện của người trẻ. Trong thời buổi mà mỗi sáng tạo công
nghệ là một sự đột phá về tri thức mới, thì tư duy sáng tạo là cực kỳ quan trọng. Nhưng để đạt đến sự sáng tạo, người trẻ cần biết phân biệt được đâu là cái đúng, đâu là cái sai; đâu là sự hợp lý, đâu là sự phi lý. Có thế, họ mới tiệm cận chân lý mới để đi đến việc phát hiện hay sáng tạo ra cái mới. Những ai không có hai loại tư duy này, dễ trở thành những con vẹt mang hình người mà thôi.
Về ngoại ngữ, trong thời buổi giao lưu quốc tế ngày càng mạnh mẽ, ngoại ngữ đóng vai trò then chốt trong việc tiếp cận các tri thức mới và giao thương với thế giới. Nếu những người trẻ không biết ngoại ngữ, sẽ là một hạn chế lớn trong cuộc đua về sáng tạo tri thức và công nghệ đang diễn ra trước mắt.
Về tự do học thuật, điều này cực kỳ quan trọng đối với xây dựng một thế hệ trẻ 4.0, bởi hầu hết các phát minh công nghệ đều dựa trên những kiến thức học thuật và nghiên cứu thực chất, tử tế. Nếu như tuổi trẻ là tinh hoa của đất nước, thì sinh viên là tinh hoa của tuổi trẻ. Để những tinh hoa có điều kiện vươn lên, nên duy trì các “think-tank” (các nhóm trí thức trẻ yêu nước), tạo điều kiện để họ có các suy nghĩ mới, không áp đặt, tìm tòi ra các giải pháp mới cho xã hội. Về kinh nghiệm này, nên học các nhóm “think-tank” trẻ ở các đại học của Trung Quốc, nơi có thể chế chính trị gần với ta. Có lẽ, Đoàn có thể là những nơi tiên phong đỡ đầu cho các ý tưởng mới, các tranh luận khoa học của người trẻ.
Trong thời đại ngày nay, khi công nghệ mới trao cho người trẻ nhiều kênh thông tin hơn, những phong trào Đoàn nặng về hình thức sẽ khó có thể thu hút được những người trẻ giỏi. Để thu hút những người này, cán bộ Đoàn cũng cần phải là những người giỏi về chuyên môn sâu. Có thế, những thủ lĩnh Đoàn mới có đủ hấp lực để thu hút những người trẻ khác theo. Đoàn phải là nơi tiên phong trong các phong trào học tập thực chất, bởi chỉ có học tập thực chất (các tri thức) mới là điểm mấu chốt kích thích những sáng tạo thực sự. Đoàn sẽ thổi lửa cho những người trẻ đam mê trong một lĩnh vực chuyên môn nào đó, kết nối để hỗ trợ những người trẻ này. Chỉ có vậy, mới xây dựng được một thế hệ thanh niên thực chất, muốn thay đổi đất nước tốt hơn.
Một thế kỷ trước, Phan Châu Trinh từng kêu gọi sự “thực học, thực nghiệp” của người Việt, nhưng trong thời đại này, lời hiệu triệu đó càng có ý nghĩa hơn lúc nào hết, nếu như muốn xây dựng một thế hệ thanh niên 4.0 đúng nghĩa. Trong không khí thực học đó, phong trào học ngoại ngữ sẽ là một trong những kết quả dễ nhìn thấy nhất. Những người trẻ tự tin trong việc làm chủ ngôn ngữ sẽ mở rộng được mối quan hệ, nâng tầm tri thức, và cạnh tranh trí tuệ với “năm châu, bốn bể”.
